Atlı Cirit
Cirit, etimolojik olarak Arapça kökenlidir ve “hurma ağacının soyulmuş dalı” anlamına gelmektedir. Günümüzde sporcular 100 cm uzunluğunda baş tarafı 2,5 cm çapında oval arkaya doğru 1,5 cm çapında inen ahşaptan yapılmış ve 2,5 cm çaplı tarafı lastik kaplamalı olacak şekilde tasarlanmaktadır. Atlı Cirit sporunun icra edilebilmesi için önem arz eden bir diğer husus da sahadır. Atların hızı ve koşu mesafesi göz önüne alındığında sahanın büyüklüğü bir gereklilik halini almaktadır. Müsabaka, her iki takımdan 7 at ve oyuncu ile başlar ve eğer bir takımın at ve sporcu sayısı beşten aşağı düşerse hükmen mağlup sayılır.
Atlı cirit sporunun adından da anlaşılacağı üzere olmazsa olmaz bir diğer ögesi de attır. At yüzyıllar boyunca Türk kültürünün önemli bir parçası olmuş, Türk hâkimiyetini Asya bozkırlarının ötesine taşımıştır. Sporcu atını seçerken bazı temel özelliklere ve atla duygusal bir bağ oluşturabilmesine dikkat eder. Atın boyun kırma talimlerinin iyi yapılmış olması, manevra kabiliyeti ve müzikle olan uyumunun yanı sıra sağrı yüksekliği gibi binicinin tercihine dayalı özellikler cirit atı seçiminde önem taşımaktadır.
Geleneksel olarak Atlı Cirit oyunu bayramlarda, Cuma namazı sonrası ya da düğünlerde halkça oynanırdı. Düğün ciritlerinde kız tarafı ve erkek tarafı iki ayrı takım oluştururdu. Günümüzdeyse Atlı Cirit sporu iki takımın birinden bir atlının öne çıkıp alay durağındaki rakip takım oyuncularından birine ciridini fırlatmasıyla başlar. Ciridini savurmasının ardından kendi dizisine dönen sporcuyu karşı tarafın oyuncusu hızla takip eder ve ciridini savurur. Ciridi isabet ettirebilen oyuncular takımlarına puan kazandırır. Rakibinin önünü kesip ona ciritle vurma imkânı varken vurmayıp bağışlayan sporcu puan kazanmaktadır. Bu bağlamda Atlı Cirit, sporla erdemin bütünleştiği asil bir yapıya sahiptir.
Atlı Cirit sporunda binici ve atın görünümü estetik bir değer taşımakta toplumsal değerlerimizi yansıtmaktadır. Milli kültürümüzün bir parçası olan beceri, cesaret, çeviklik, erdem ve bağışlama gibi özellikleri sportmenlikle bir araya getirerek yansıtmaktadır.
Hunlardan beri oynandığı bilinen Atlı Cirit sporu, Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinde hükümdarlarca ve halk tarafından daima severek oynanmış ve izlenmiştir. Hatta Osmanlı Sarayında padişahlar cirit oyunuyla gurur duyarak devletin ihtişamını göstermek için yurt dışından gelen elçilere özel müsabakalar düzenlemişlerdir. Atlı Cirit sporu sayesinde barış zamanlarında çevikliğin kaybedilmesinin önüne geçilmiş ve beraber heyecan yaşamanın günümüze kadar süregelmiş en güzel bahanesi olmuştur.
Tarihçesi
Cirit, bir diğer adı ile Çavgan; Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir Ata sporudur. Türkler bu Atlı oyunu Orta Asya dan günümüze taşımışlardır. 16. yüzyılda bir savaş oyunu olarak kabul edilmişti. 19. yüzyılda Osmanlı ülkesi ve sarayının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit aynı zamanda tehlikeli bir oyun olması sebebi ile 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasaklanmıştır. Daha sonraları tekrar popüler bir gösteri oyunu olarak yaygınlaştı.
Atlı Cirit Oyun Kuralları
Bugün Anadolu’da pek çok ilimizde ilgiyle izlenen ve oynanan Cirit oyunu ve kuralları şu şekildedir: Cirit , 120×40 m.’lik beyaz çizgilerle bölünmüş bir alanda oynanır. Oyun süresi 35 dakikalık 2 devreden toplam 70 dakikadır. Oyun alanının boyu 32 m. Eni 40m. Arkasındaki yasak alan 6m, alay durağı 6m.dir. Cirit sopası uzunluğu 110 cm.dir.
Alay Durağı: Takımın tek dizi halinde durduğu 6m. derinliğindeki bölge.
Yasak Alan: Alay durağı ile atış sahası arasında çizgilerle sınırlı orta sahaya 5m. derinliğindeki alandır. Burada karşı takımdan 2 atlı bulunabilir. Fazlasına eksi bir puan verilir.
Atış Alanı: Yasak alanın son çizgisinden oyun alanının ortasına 7m. derinliğinde alandır. Alaya hücum eden sporcu bu alana girip cirit atma mecburiyetindedir. Bunun dışında atış yaparsa eksi 1 (bir) puan alır. Her takım 7 atlıdan oluşur. Her takımın 2 yedek oyuncusu vardır. Bunlar hakeme haber vermek koşulu ile oyunun herhangi anında değişim yapabilir. Oyundan çıkan bir daha oyuna giremez. Oyun puanlamalara göre sonuçlanır. Eksi puanlar artı puanlardan çıkarılır. Toplam puanı yüksek olan takım galip sayılır.
Hamle Süresi: Bir hamle süresi en fazla 35 saniyedir. 20 saniye geçtikten sonra hakem tarafından sporcuya ‘1. atış hakkınız için son 15 saniye’ uyarısı yapılır. Sporcu eğer birinci hamle süresinde atış kullanmazsa -1 puan verilerek ikinci atış hakkı verilir. Sporcu ikinci hamle hakkını da kullanmazsa alay durağına geri döner ve -3 ceza puanı alır. Yerine başka bir sporcu çıkış yapar.
Puan alıcı ve puan verici hareketlerin sayısal değerleri aşağıya çıkarılmıştır.
Puan alınan hareketler
Ciritçiye isabet orta sahada +4
Ciritçiye isabet alay durağında +4
Rakibini yakalayıp bağışlama +4
Rakibini kesme +4
Attan düşme kesme veya yakalama anında olursa rakip takıma +4
Atılan ciriti oyun alanında havada tutma +2 (alay durağı yasaklanan hariç)
Oyun alanında çelme yapan (kamçı ve sopa)sporcuya karşı takıma isabet sayılır.(+4) puan verilir.
Puan kaybedilen hareketler
- İki at boyundan (5 m) yakın mesafede rakibine cirit atma – 3
- Atını rakip atlıya kasten çarptırma – 3
- Ciriti ata kasten vurma – 1
- Atı ile karşı alaya girmek -3
- Yan çizgi ihlali -3
- Hamle hakkına sahip sporcu yan çizgiden oyun alanına girme -1
- Atış sahası dışından atış -3
- Cirit atma (hamle) hakkını kullanmama – 1
- Erken ve çift çıkış – 1
- Attan düşme -3
- Attan düşme (ikinci kez) -3
- Attan inme (izinsiz) -3
- Yasak sahada 3 veya daha fazla oyuncu bulunması -1
- Hamle hakkı doğan sporcunun yan çizgiden oyuna girmesi -1
- Karşı alaya kasten dalan sporcuya – 3
- Ciritini atış alanında veya alay durağına gayesiz atış -1
- Çift çıkışa -1
- Erken çıkışa -1
- Cirit düşürme – 1
- Yasak saha ihlali -1
- İtiraz için hakem kulesine izinsiz gelme birinci kez gelme -3, ikinci kez -4
- İhtar alan sporcu -3
- İhraç alan sporcu -4
- Fazla cirit bulundurma -1
- Alay durağında atın 4 ayağının dışarıda olması -1
Netice İlanı: Müsabaka bitiminde takımların aldıkları (+) ve (-) puanlar toplanarak ilan edilir. Toplama da +1 puan= -2 puandır.
Sporcu Kıyafetleri
Gömlek : Hakim yaka, düğmeli değişik renkli (takımların renklerine göre) tercihen ipek kumaştan yapılmıştır.Veya Kulüp renklerinde numaralı forma
Yelek: kolsuz cepken özelliğine sahip çift yüzlü giyilebilen bir giysidir.
Pantolon : Dizlere kadar dar paçalı düğmeli ve dizden yukarı doğru genişleyen bir yapıda olur.
Çizmeler : Süvari çizmesi tipinde olup, cirit için uygun alanı tercih edilir. Üzerine yırtıcı ve kesici olmayan mahmuz takılabilir.
Kask: Sporcular başa gelecek her türlü darbelere karşı kask giyinirler.
Atların Kuşamı
1.Atın başlığı; (dizgin) deriden yapılan atın başını çevreleyerek saran ve atın yönetimini kolaylaştıran, aynı zamanda gemin takıldığı bir kuşamdır.
2.Binek teçhizatı, eyer atın bel kısmına üstten keçe veya post üzerine konan kolon kayışları ile bağlı ve kesici olmayan üzengilerden oluşan bir teçhizattır.Hakemler üzengileri kontrol ederek maçı başlatır.
Müsabaka Alanı
Oyun alanı; Eni en az 30 m en çok 50 m, boyu en az 90 m, en çok 160 m olan görülebilecek şekilde 15 cm genişliğinde çizgilerle belirlenen alandır. Zeminin drenajı iyi düzenlenmiş taşsız kabartılmış yumuşak toprak veya 5-6 cm kalınlığında kumlanmış alandır.
Alay Durağı; Oyun alanının her iki başında takım atlarının dizi halinde durduğu ve 7(yedi) metre derinliğindeki alandır.
Yasak Alanı; Alay durağı ile atış alanı arasında kalan 5(beş) metre eninde ve düz çizgi ile belirlenen alandır.Bu alan rakip sporcu tarafından ihlal edilemez, ihlal edildiği takdirde rakip sporcuya 1 (bir) fena puan verilir.
Atış sahası; yasak sahadan orta çizgiye doğru 7 (yedi) metrelik alana denir, kesik çizgilerle belirlenir.Ciritçi bu alanın içerisinden rakip alaydaki herhangi bir hedefe ciritini atar.
